Onvrijwillige zorg binnen de Wzd

De Wet zorg en dwang regelt de rechten bij onvrijwillige zorg of onvrijwillige opname van mensen met een verstandelijke beperking en mensen met een psychogeriatrische aandoening (zoals dementie). In het kader van de Wet zorg en dwang is het van belang op zoek te gaan naar alternatieven voor onvrijwillige zorg. 

Wat is onvrijwillige zorg?
Onvrijwillige zorg is: zorg waarmee de cliënt of zijn vertegenwoordiger niet instemt en zorg waarmee de vertegenwoordiger heeft ingestemd maar waartegen de cliënt zich verzet.

Vormen van onvrijwillige zorg
De Wzd onderscheidt negen categorieën onvrijwillige zorg:

1. medische handelingen en therapeutische maatregelen;
2. beperken van de bewegingsvrijheid;
3. insluiten;
4. uitoefenen van toezicht op betrokkene;
5. onderzoek aan kleding of lichaam;
6. onderzoek van de woon- of verblijfsruimte op gedrag beïnvloedende middelen of gevaarlijke voorwerpen;
7. controleren op de aanwezigheid van gedrag beïnvloedende middelen;
8. beperken van de vrijheid om het eigen leden in te richten;
9. beperken van het recht op het ontvangen van bezoek.

Voor alle categorieën moet het stappenplan doorlopen worden om zeker te weten dat er geen vrijwillige zorg of minder ingrijpende zorg mogelijk is.

Wat is ‘ernstig nadeel’ volgens de Wzd?
Onvrijwillige zorg kan verleend worden als dat noodzakelijk is om ‘ernstig nadeel’ te voorkomen.

De Wzd omschrijft ernstig nadeel als ‘het bestaan van of het ernstig risico op’:

• levensgevaar voor de cliënt of iemand anders;
• ernstig lichamelijk letsel voor de cliënt of iemand anders;
• ernstige psychische, materiële, immateriële of financiële schade voor de cliënt of iemand anders;
• ernstige verwaarlozing of maatschappelijke teloorgang van de cliënt of iemand anders;
• ernstig verstoorde ontwikkeling van de cliënt of iemand anders;
• bedreiging van de veiligheid van de cliënt al dan niet doordat hij onder invloed van een ander raakt;
• de situatie dat de cliënt met hinderlijk gedrag agressie van anderen oproept;
• de situatie dat de algemene veiligheid van personen of goederen in gevaar is.

Is onvrijwillige zorg hetzelfde als vrijheidsbeperking?
De begrippen vrijheidsbeperking en vrijheidsbeperkende maatregelen komen in de Wzd niet voor. De Wzd gebruikt de begrippen ‘beperking van de bewegingsvrijheid’ en ‘beperking van de vrijheid om het eigen leven in te richten’. Deze begrippen worden echter niet gedefinieerd in de Wzd.

• Een beperking van de bewegingsvrijheid is bijvoorbeeld sprake als de cliënt binnen een accommodatie niet kan gaan en staan waar hij wil.
• Van een beperking in de vrijheid om het eigen leven in te richten is bijvoorbeeld sprake als een cliënt bepaalde communicatiemiddelen niet of slechts beperkt mag gebruiken.

Het begrip vrijheidsbeperkende maatregelen wordt soms gebruikt voor de zorg waarmee een wilsbekwame cliënt instemt. Een begrip met deze betekenis komt in de Wzd niet voor. Stemt een wilsbekwame cliënt in, dan is sprake van vrijwillige zorg, ook als het bijvoorbeeld een vorm van zorg betreft die zijn bewegingsvrijheid beperkt.

bron: Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport / Dwang in de zorg

Een beter begrip van onbegrepen gedrag draagt bij aan het beperken van onvrijwillige zorg. De sleutel voor het omgaan met onbegrepen gedrag is het proberen te begrijpen wat er omgaat in iemand die onbegrepen gedrag vertoont en weten hoe je als professional het gedrag kunt beïnvloeden.

Wil jij hier meer over weten en dit zelf ervaren? Schrijf je dan in voor de webinar Onbegrepen gedrag binnen de Wzd die wij samen met Jan van der Hammen ontwikkelden.

Meer informatie over de webinar Onbegrepen gedrag binnen de Wzd