• Kader van de dag, kennismaking en inventarisatie
• Korte inleiding op het thema

Henriette Ettema, programmaleider VVT bij het CCE

Ongeveer 1 op de 10 ouderen lijdt aan een persoonlijkheidsstoornis, die de kwaliteit van leven en welzijn verlaagt en de medische consumptie van zowel somatische als geestelijke gezondheidszorg verhoogt. Meta-analyses tonen aan dat verschillende vormen van persoonlijkheidsgerichte psychotherapie psychische problemen (kosten)effectief verminderen en onaangepast persoonlijkheidsfunctioneren verbeteren bij jongeren en volwassenen die kampen met persoonlijkheidsstoornissen in vergelijking met de gebruikelijke zorg. Het gebrek aan gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken naar de effectiviteit van psychotherapie voor persoonlijkheidsstoornissen op latere leeftijd is een voorbeeld van ageism in de moderne gezondheidszorg, waarbij de steeds toenemende levensverwachting en vergrijzende samenleving soms nog wordt ontkend.

Schematherapie is een integratieve psychotherapie die oorspronkelijk is ontwikkeld voor de behandeling van chronische psychiatrische stoornissen, maar voornamelijk is toegepast voor de borderline persoonlijkheidsstoornis. Bij jongere volwassenen en volwassenen van middelbare leeftijd neemt het bewijs voor de effectiviteit van schematherapie aanzienlijk toe. In deze presentatie zal het bewijs voor de effectiviteit van schematherapie bij ouderen gepresenteerd worden aan de hand de resultaten van de eerste gerandomiseerde gecontroleerde studie naar de effectiviteit van schematherapie op latere leeftijd aangevuld met enkele casussen en een interactieve discussie met het publiek.

Dr. Sivlia van Dijk, klinisch psycholoog & psychotherapeut, post-doc, UMCG

Psychisch kwetsbare ouderen kunnen naast dementieziekten, depressie, hardnekkige angsten of persoonlijkheidsproblematiek ook lijden aan een psychose. Psychotische klachten en symptomen komen bij ouderen relatief veel voor. Visuele hallucinaties zien we bij een delier maar kunnen ook een symptoom zijn van een oudere met staar. Wanen of waanachtige belevingen kunnen we bij depressies zien maar ook bij een oudere met hardnekkige wanen, een waanstoornis of b.v. schizofrenie. In de voordracht gaan we dieper in op deze problematiek en ook op wat de consequenties zijn voor de begeleiding en behandeling.

Dr. Martin G. Kat, (ouderen)psychiater-psychotherapeut in eigen praktijk en bij het CCE

Sessie A: “Als je vastloopt moet je iets nieuws proberen.”

Soms lijken situaties rondom probleemgedrag in de ouderenzorg vast te zitten. Wat je ook probeert en hoe hard alle betrokkenen zich ook inzetten; het gedrag verandert niet écht. Oplossingen vanuit het team, artsen en psychologen brengen tijdelijk verbetering in de situatie, maar het probleemgedrag blijft een terugkerend iets. Het leidt tot gevoelens van frustratie, onmacht en handelingsverlegenheid, en ondertussen wijst iedereen een andere oorzaak aan. “Er komt maar geen verbetering door het trauma van mevrouw Overbeek”, “haar onderliggende somatische problematiek is de boosdoener” of “het ligt aan het verloop van de professionals om mevrouw Overbeek heen”. Waar ligt de sleutel en waar begin je met zoeken?

Daar waar zorgverleners dreigen vast te lopen en de kwaliteit van bestaan van de cliënt ernstig onder druk staat, zoekt CCE samen met betrokkenen naar nieuw perspectief. Samen met zorgverleners en naasten wordt er breed, meervoudig en specifiek gekeken naar alle factoren die mogelijk van invloed zijn op het probleemgedrag. Deze vormen tezamen de context. Daartoe behoren de omgeving (sociaal, fysiek en organisatorisch), maar ook hoe de mensen in die omgeving met elkaar omgaan en zich tot elkaar verhouden en cliëntfactoren, zoals bijvoorbeeld trauma of onderliggende somatiek. In die zin kunnen alle professionals rondom mevrouw Overbeek gelijk hebben. Maar omdat het meestal niet een van de factoren zelf is wat leidt tot probleemgedrag, maar de interactie daartussen, verschillende feiten en waarheden, belevingen, betekenissen, belangen, normen en waarden, is het vaak lastig om de situatie te verbeteren.

Maar het kan wel! Tijdens de workshop gaan we aan de hand van een casus aan de slag met het breed, meervoudig en specifiek kijken naar probleemgedrag: hoe kom je interdisciplinair tot een integraal beeld en krijg je zicht op elkaars perspectieven? In die gezamenlijk kun je namelijk nieuw perspectief vinden en komt de situatie in beweging.

Angèle Jonker, coördinator bij Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE)

Sessie B: “Het zit in de muren”

Vastlopende situaties in de ouderenzorg: in de eerste plaats voor de cliënt zelf, maar ook de effecten op de professionals zijn groot. En als iedereen dan tevergeefs probeert de situatie te verbeteren, maar de vraag waar het gedrag vandaan komt onbeantwoord blijft, dan loopt de samenwerking rondom en met de cliënt logischerwijs vaak kleine scheurtjes op. Door stress of het gevoel van onmacht, is een negatieve spiraal op handen en wordt het verbeteren van de situatie alsmaar ingewikkelder. Het leidt tot uitspraken als “hij hoort hier niet”, “jij hebt niet gedaan wat we afspraken en door jou heb ik nu een escalatie”, “die familie doet zo moeilijk”, “kom hier zelf maar eens op de groep staan”.

Ziektesymptomen van de cliënt lijken een logisch vertrekpunt om te zoeken naar ‘de’ oplossing. Maar uit onderzoek weten we dat een bredere, meer abstracte context van invloed is op het gedrag van cliënten. Het gaat er daarbij vooral ook om hoe de onderlinge dynamieken in die bredere context zijn. Die dynamieken zijn soms zelfs kenmerkend voor de organisatie. Dit met als gevolg dat ze vaker van invloed zijn en naar voren komen in meerdere cliëntsituaties. Men verzucht dan wel eens: “Het zit hier in de muren!”

In zo’n vastgelopen situatie kan een consultatie van CCE helpend zijn. Er wordt breed, meervoudig en specifiek gekeken naar een vastgelopen situatie en het probleemgedrag.  Alle factoren die van invloed kunnen zijn worden in kaart gebracht. Een belangrijk onderdeel daarvan zijn patronen in de organisatiecontext.

Tijdens de workshop gaan we aan de hand van een casus aan de slag met het herkennen van organisatiedynamieken die mogelijk bijdragen aan het vastlopen van de situatie. Want uit onderzoek weten we dat bewustwording van deze dynamieken helpend is om vastgelopen situaties weer in beweging te krijgen. Zo halen we het ‘uit de muren te halen’ en brengen we het weer ‘tussen de mensen’!

Ditty van der Zaag, coördinator bij Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE)

Het aantal ouderen met een verslaving neemt steeds meer toe, wat nadelig is voor de gezondheid. Tijdens deze lezing duiken we dieper in de verslavingsproblematiek bij ouderen. Hoe herken je een verslaving bij ouderen en wat kun je eraan doen?