Hoogsensitiviteit | Congres

Dr. Jeannette Mostert

Assistant Professor, Biomedische wetenschappen | Radboud Universiteit

Several theories suggest that people differ in their sensitivity, with some generally more and some less sensitive to both negative and positive experiences. Over the last 25 years, a growing number of studies have provided empirical evidence for the existence of such differences in sensitivity. As a consequence, we know a lot more about sensitivity today than just a few years ago.

In this presentation I will summarise recent research findings and knowledge on sensitivity. I will first describe the key theories on sensitivity, including Sensory Processing Sensitivity, Differential Susceptibility and Biological Sensitivity to Context as well as the integrated framework of Environmental Sensitivity. I will then focus on the trait of sensitivity, which defines the Highly Sensitive Person (HSP). This will include studies that consider the genetic basis of trait sensitivity as well as how sensitivity relates to common personality traits.

Finally, I will present different measures of sensitivity and empirical evidence showing that highly sensitive individuals are indeed more affected by their experiences.

Prof. dr. Michael Pluess

Professor of Developmental Psychology, Leading expert in Environmental Sensitivity | University of Surrey (UK)

Hoogsensitiviteit is een persoonlijkheidskenmerk dat lang niet altijd wordt gesignaleerd bij volwassenen die kampen met spanningsklachten, burn-out, paniekaanvallen, zelfkritiek en een laag zelfbeeld. Terwijl het voor hoogsensitieve cliënten vaak het ontbrekende puzzelstukje blijkt te zijn dat hen kan helpen met acceptatie, zelfinzicht en zelfsturing.

In deze lezing staat daarom het belang van het tijdig herkennen van hoogsensitiviteit door GGZ-professionals centraal en het aanbieden van passende begeleiding aan hoogsensitieve cliënten. Er wordt stilgestaan bij wat mogelijke ‘misdiagnoses’ kunnen zijn. Vervolgens wordt aandacht geschonken aan passende begeleiding: van valkuilen in de behandelrelatie tot het begeleiden van je hoogsensitieve cliënt bij het opstellen van een zogenaamd ‘persoonlijk prikkelplan’. Dit stelt een cliënt in staat om beter om te gaan met onderprikkeling en overprikkeling en beter in balans te blijven.

Suzanne Nieuwenhuijs is gecertificeerd trainer en coach, gespecialiseerd in hoogsensitiviteit op de werkvloer. Suzanne is als geregistreerd CRKBO-docent verbonden aan RINO Amsterdam, het opleidingsinstituut voor GGZ-professionals en Hollands College, (post HBO) opleider voor HR en Arbo. Haar inzet werd erkend toen ze in 2021 de Young Talent Award ‘Diversiteit & Inclusie’ van de NOBTRA won, dé brancheorganisatie voor trainers in Nederland.

Suzanne Nieuwenhuijs

Trainer, coach, docent | Werkgelukt

Sensory processing sensitivity (SPS), ook HSP genoemd, is een persoonlijkheidskenmerk dat interindividuele verschillen weerspiegelt in hoe we omgevingsinformatie waarnemen, verwerken en erop reageren. Hoewel SPS lange tijd een nicheonderwerp is geweest, heeft wetenschappelijke interesse in SPS de laatste jaren een opmerkelijke groei doorgemaakt. Sinds de publicatie van de laatste review over SPS (Greven et al., 2019, Neuroscience and Biobehavioural Reviews) is het aantal wetenschappelijke artikelen over SPS verdrievoudigd. In de afgelopen 5 jaar zijn er meer artikelen over SPS verschenen dan in de 20 jaar daarvoor. De presentatie van Prof Greven, die een leerstoel heeft in “Environmental Sensitivity in Health” aan het Radboudumc, zal zich richten op updates uit deze recente wetenschappelijke literatuur.

Prof. dr. Corina Greven

Hoogleraar Environmental Sensitivity in Health | Radboudumc

Sensory processing sensitivity (SPS; de wetenschappelijke term voor HSP) is een evolutionair geconserveerde eigenschap die de gevoeligheid van een persoon voor subtiele stimuli, de diepte van de verwerking ervan, de emotionele reactiviteit en de gevoeligheid om overweldigd te worden beschrijft. SPS is in verband gebracht met veranderingen in mentale gezondheid, maar de onderliggende hersen mechanismen zijn grotendeels onbekend. SPS wordt gekenmerkt door een ‘overgevoelig’ brein, wat tot uiting komt in meer activering in gebieden die betrokken zijn bij de reactie op sociaal-emotionele en andere omgevingsstimuli. Literatuurstudies met magnetische resonantiebeeldvorming (MRI) suggereren dat mensen met een hoge SPS score een verhoogde activiteit vertonen van hersengebieden die betrokken zijn bij aandacht, actieplanning, sensorische integratie, bewustzijn en empathie.

Deze onderzoeken zijn echter uitgevoerd met kleine groepsgroottes en hebben niet in ogenschouw genomen dat hersengebieden niet in isolatie functioneren, maar in netwerken die specifieke hersenfuncties ondersteunen. We hebben onderzocht of SPS betrekking heeft op het anders verwerken van filmpjes in de zogenaamde executive control, default mode en salience-netwerken met behulp van functionele MRI in een steekproef van 238 mensen. De bevindingen suggereren dat hogere SPS geassocieerd is met een verandering in de balans tussen het ‘naar binnen’ georiënteerde default mode netwerk en het ‘naar buiten’ georiënteerde executive control netwerk. Bovendien ontdekten we dat individuen met hoge SPS score en aandacht gericht op negatieve stimuli in de omgeving bedreigende en emotionele stimuli anders verwerken, wat gepaard gaat met verhoogde activiteit van zowel het salience netwerk (betrokken bij aandacht voor onverwachte stimuli) en het executive control netwerk (betrokken bij aandacht voor geplande stimuli).

Samengevat laat literatuur tezamen met deze nieuwe bevindingen zien dat SPS gepaard gaat met een verandering in de activiteit van hersen netwerken die betrokken zijn bij naar binnen en naar buiten gerichte aandacht, evenals aandacht voor onverwachte en geplande stimuli.

Prof. dr. Judith Homberg

Hoogleraar translationele neurowetenschappen | Radboudumc

Ik ben Patrick van der Wal (50), gevoelscoach, schrijver, politieagent, ex-militair en veteraan. Aan de buitenkant een standaard man van middelbare leeftijd, vader van mijn 16-jarige zoon Yannick. In het dagelijkse leven politieagent. Eigenlijk net als ieder andere burger, maar…ergens klopt er iets niet. In mij zat altijd een aanwezige onrust en tal van emoties die ik niet kon verklaren. Wie ben ik eigenlijk en waarom voel en ervaar ik de emoties zo heftig?

Mijn autobiografisch boek `Gevangen in Gevoel´ (uitgebracht eind 2020) gaat over mijn zoektocht/worsteling en ervaringen met hoogsensitiviteit vanaf mijn jeugd tot aan heden.

Met name hoe ik dit heb ervaren binnen de zogenaamde hoogrisicoberoepen (defensie en politie)

In deze presentatie vertel ik over het onbegrip/ uitsluiting / ontkenning  van hoogsensitiviteit binnen de reguliere geestelijke- en overige gezondheidszorg, hoe ik dit persoonlijk heb ervaren en wat het met mij heeft gedaan.

Patrick van der Wal

Politieagent, ex-militair en veteraan en auteur boek Gevangen in gevoel

Ongeveer 30% van de bevolking rapporteert een verhoogde gevoeligheid voor omgevingsstimuli (bv. geluiden, lichten, de stemming van anderen), die hun levenskwaliteit op een positieve en negatieve manier kunnen beïnvloeden. In mijn onderzoek over hoogsensitiviteit heb ik onderzocht hoe we individuele verschillen in hoogsensitiviteit op een betrouwbare manier kunnen meten bij kinderen, adolescenten en volwassenen gebruik makend van vragenlijsten, dagboekstudies en observatiestudies.

Daarnaast heb ik onderzocht voor welke soort prikkels hoogsensitieve personen meer gevoelig zijn en hoe deze sensorische gevoeligheid samenhangt met gevoelens van overprikkeling. Ik heb onderzocht hoe overprikkeling fluctueert doorheen de dag en de week en hoe objectieve kenmerken van de omgeving (bv. de aanwezigheid van anderen), vermoeidheid en stemming de mate van overprikkeling bij hoogsensitieve personen beïnvloeden.

In mijn presentatie zal ik de verschillende meetinstrumenten, de belangrijkste resultaten en klinische implicaties uit mijn onderzoek toelichten.

Dr. Sofie Weyn

Onderzoeker | Universiteit van Bern en KU Leuven

Veel mensen met autisme zijn gevoelig voor sensorische prikkels, zoals voor licht en geluid. Dit overlapt met de gevoeligheid die we ook bij hoogsensitieve mensen zien. Maar waarin verschillen beide groepen? Hoe maak je onderscheid tussen autisme en hoogsensitiviteit? En hebben ze ook iets anders nodig in de zorg?

Dit en meer komt aan de orde tijdens deze lezing.

Drs. Annelies Spek

Klinisch psycholoog en senior wetenschappelijk onderzoeker | Autisme Expertise Centrum